Osmanlıca belgelerde sıklıkla karşılaşılan okuma problemleri, belgelerin hızlı ve düzensiz yazılmış olmasıyla birlikte zamanla tahrip oluşundan kaynaklanabiliyor. Kimi araştırmacılar okunmayan kelimeleri ya yanlış çeviriyor ya da yerine başka bir kelime uyduruyor. Bu sebeple anlam bozukluklarıyla dolu, yanlış ve eksik metinlerle karşılaşabiliyoruz.
LexiQamus, bilgi kaynaklarının dijitalleşme sürecinde ortaya çıkan internet sitelerinden birisi. Site, Osmanlıca belgelerde karşılaştığımız sorunlara yönelik çözümleriyle büyük bir ihtiyaca cevap vermeyi amaçlıyor. LexiQamus, günler hatta aylar süren çeviri çalışmalarındaki kelime sorunlarını özel bir yazılım aracılığıyla ortadan kaldırıyor. Sözlük kurcalama yükünü hafifleten site, algoritmasında yer alan on dokuz sözlük sayesinde, okunamayan harflerin başta, ortada ya da sonda olması farketmeksizin taramasını yaparak tespit edebiliyor. Taramada birebir eşleşen, benzer olan ya da belli bir kısmı eşleşen sonuçlar üç ayrı bölümde gösteriliyor. Sonuçların bu şekilde verilmesi ise birebir eşleşmeyen kelimelerin uydurma, eksik ya da hatalı yazılmasının önüne geçebilmek… Bu konuyu site koordinatörü şöyle açıklıyor: “Sonuçların yanında Tanım, Ana madde ve İçeren olmak üzere üç buton bulunuyor. Eğer sonucun Lexicon’da en az bir tanımı varsa Tanım butonu aktifleşiyor ve tıklanınca kelimenin Lexicon’daki anlamı bir kutu içinde gösteriliyor. Eğer sonuç deyim yahut atasözü ise, Ana madde butonu aktif hale geliyor ve tıklanınca, sonucun içinde geçtiği madde açılıyor. Son olarak, İçeren butonunun aktif olması, ilgili sonucun sözlük içindeki diğer bazı maddelerin tanımları içinde geçtiği anlamına geliyor. Tıklandığında bu maddeler sıralanıyor. Böylece sözlük içinde bir kelimenin geçtiği bütün yerlere bir seferde erişilebiliyor.” Yani herhangi bir arama yaptığınızda -en az bir harf olacak şekilde- sonuçlar 3 ayrı sekmede listeleniyor. İlk sekmede, arama ifadesiyle birebir eşleşen sonuçlar, ikinci sekmede bir veya birden fazla kelimenin arama ifadesiyle eşleşen kelime öbekleri sıralanıyor. Son sekmede ise, herhangi bir kısmı aranan ifade ile eşleşen sonuçlar sıralanıyor.
LexiQamus, James Redhouse’un 1890’da yayınladığı Osmanlıca-İngilizce sözlükte yer alan 160 bin 485 kelimenin tamamını içeriyor. Aynı zamanda ihtiyaç duyulan başka kaynaklardan da veri aktarımı yapılarak sitenin veritabanı genişletilmiş. Sitenin koordinatörleri bu sistemi kısaca “Aradığınızı bulamamanız neredeyse imkânsız” şeklinde ifade ediyor. Kurumsal üyeleri arasında Harvard, Yale, McGill, Boğaziçi, İstanbul, Marmara vb. üniversitelerinin yanısıra TBMM Kütüphanesi, İSAM, İSAR, TDV gibi kurumlarında bulunduğu LexiQamus, el yazması Osmanlıca belgelerdeki okunması zor kelimelerin çözülmesi noktasında araştırmacılara yardımcı olmayı hedefleyen önemli bir internet sitesi…
Eğer LexiQamus’a üye değilseniz site sizin için “ziyaretçi arama sınırı” koymaktadır. Bu sınır dâhilinde sadece 1 arama yapma hakkınız var. Sitenin nasıl kullanılacağına dair açıklamayı yan menüdeki “kullanım kılavuzu” sekmesine tıklayarak ulaşabilir ve ücretlendirme bilgilerini de öğrenebilirsiniz.
Bu metin, Edebifikir Akademi öğrencileri tarafından ortaklaşa yazılmıştır.
