Türkler, yıllarca geniş coğrafyalarda farklı din, dil, ırk ve mezhepten toplumları bir arada huzur ve barış içerisinde yaşatmış ve böylelikle bir eğitim ve bilgi felsefesi ortaya koymuştur. Buna rağmen, yıllardır hüküm süren Avrupa merkeziyetçi düşüncenin etkileriyle eğitim alanındaki bilgi, birikim ve geleneklerimiz gözlerden uzak tutulmaya çalışılıyor. Bu alanda kapsamlı bilgi içeren ansiklopedik eserlerin sayısı da son derece az. Bu eksikliğin giderilmesi için Türkiye Maarif Vakfı ve Türkiye Bilimler Akademisi 2020 yılı ortalarında bir araya gelerek Türk Maarif Ansiklopedisi için çalışmalarını başlattı. 3 yıllık kapsamlı bir çalışma sonucu, 2023 yılının sonunda okuyucuya sunulan ansiklopedide 1200 madde bulunmakta. Ansiklopedinin yazımına kendi alanlarında uzman 600’ü aşkın yazar ve akademisyen katkıda bulunmuş. Ansiklopedi maddeleri ise beş ana tasniften meydana geliyor:
- Kişiler (biyografi),
- Kurumlar (eğitimle ilgili her türlü mekân, ortam, yapı),
- Kavramlar (eğitime dair temel kavramlar, teoriler, paradigmalar, olgular vb.)
- Eserler (muhtevası ağırlıklı olarak eğitim olan kitap, gazete, dergi vb. türler),
- Olay, Dönem ve Şehirler (önemli gelişmeler, kritik dönemler, eğitim faaliyetleri ve birikimiyle öne çıkmış şehirler).
Kişiler bölümünde 324 farklı şahsiyetin biyografisine yer verilmiş. Eserde bulunan kişilerin biyografileri bilinen biyografi şeklinin dışında, eğitimci yönlerine odaklanılmış ve özgün yönleri ortaya çıkarılmaya çalışılmış. Hayat hikâyelerine kısaca değindikten sonra şahsi eğitim hayatlarına, eğitim alanındaki katkılarına ve varsa eserlerine yer verilmiş.
Kurumlar bölümünde 269 maddeye yer alıyor. Bu maddelerde doğrudan eğitime hasredilmiş medrese, sıbyan mektebi, tekke, zaviye, askerî ve tıbbî mektepler gibi kurumlar bulunuyor. Ayrıca doğrudan eğitim maksatlı kurulmayan kütüphane, cami, kervansaray, meşkhane, dergâh, ulema, şuara ve ümera konakları, sağlık ve ticaret kurumları gibi yapıların da özellikle modern eğitimin kurumsallaşmasından önce oldukça önemli eğitim işlevleri bu maddelerde kaleme alınmış. Bu kurumların sadece kendi kültür çevremize etkisinden bahsedilmeyip dünyada eğitim tarihine sağladığı katkılara da yer verilmiş. Kurumları, farklı cepheleriyle okuyucuya sunan Türk Maarif Ansiklopedisi bu özelliği ile öne çıkıyor.
Kavramlar bölümünde yaklaşık 386 maddeye yer verilmiş. Bu bölümde Türk eğitim tarihinde önem arzeden ve etki oluşturmuş kavramların üzerinde durulmuş. Bu kavramların etki alanı sadece Türk eğitim tarihiyle sınırlandırılmayıp dünya eğitim tarihine etki edebilmiş kavram setleri merceğe alınarak Türk maarif kültürüne geniş bir perspektiften bakılması amaçlanmış.
Eserler seçilirken sadece matbu eserler mercek altına alınmayıp binlerce yıldır aktarılmakta olan atasözleri, deyimler, türküler, efsaneler gibi sözlü kültür hazineleri de bu bölümde kendine yer bulmuş. Orhon yazıtlarından, Dîvânü Lugāti’t-Türk’e Ahlâk-ı Âlâî’den Seyahatnâme’ye, Keşfü’z-Zunûn’a, İbrâhim Müteferrika’nın bastığı eserlere, III. Selim dönemi ıslah risalelerine varıncaya kadar Türk maarif kültürüne katkıda bulunan ahlaki, pedagojik, edebi ve teknik eserler incelenerek bir seçki yapılmış. Bu kısımda ağırlıklı olarak pedagojik yönü olan eserlere yer verilmiş. Ansiklopedide eserler bölümünde yaklaşık 131 madde bulunmakta.
Türkler tarihi boyunca tek bir yerde hüküm sürmemiş, Asya’nın en doğusundan Avrupa’nın batısına, Arap Yarımadası’ndan Afrika’nın ortalarına kadar hükmetmiş ve buralarda varlığını sürdürmüştür. İşte bu sebepten ansiklopedide olaylar, dönemler ve şehirler olarak farklı bir bölüm oluşturulmuş ve bu bölümde yaklaşık 112 madde kaleme alınmış. Bu kısımda Türk kültür ve eğitim tarihi incelenirken, devlet ve hanedan temelinde tasnif edilerek ayrı ayrı değerlendirilmiş. Mesela ilk Müslüman Türk devletlerinin hüküm sürdükleri coğrafyada nasıl bir eğitim ve ahlak sistemi inşâ ettikleri üzerine odaklanılmış veya altı asır hüküm süren Osmanlı Devleti’nin eğitim yapısı dönemin şartlarına göre incelenip yorumlanmış.
Bu alanda ilk ve en kapsamlı telif eser olan,700’e yakın yazarın katkı verdiği Türk Maarif Ansiklopedisi’nde1300 madde yer alıyor. Ansiklopediyi online olarak www.turkmaarifansiklopedisi.org.tr adresinden okuyabilirsiniz.
Muhammed Abdülkerim Yayla
1 Yorum