# Özür, insanın yalnızca insandan dileyebildiği bir şeydir. İnsan Yaratıcısından özür dileyemez; af diler. İnsan meleklerden, cinlerden, hayvanlardan ve sair canlı/cansız varlıklardan da özür dileyemez (Şairler hariç). İnsan yalnızca insandan özür diler. Dolayısıyla özür dilemek en insanca davranışlarımızdan biridir.
# İnsanın, özür dilerken kendi yanlışını, hatasını, kusurunu, ihmalini… kabul etmesi gerekir; etmiyorsa özür dilemiş sayılmaz.
# Özür, amasız ve fakatsız dilenmelidir. Ama/fakat edatlarından sonra söylenmiş bir cümle, bunlardan önce söylenmiş cümleleri zayıflatan veya geçersiz kılan bir niteliğe sahiptir.
# Özrün kısa ve sade olanı makbuldür. Beyan uzadıkça özrü gerektiren duruma ilişkin birtakım bahaneler devreye girebilir, kişi kendini savunmaya hatta hızını alamayıp başkalarını suçlamaya bile yeltenebilir.
# İçinde “Yanlış anlaşıldı” tabiri geçen bir beyan özür beyanı değil, aksine insanları itham eden bir beyandır. Böyle bir beyandan şu anlam çıkar: Ben yanlış yapmadım/davranmadım/söylemedim, siz yanlış anladınız. Çünkü siz ya anlayışı kıt ya da art niyetli kimselersiniz!
# Hakkını helal et demek özür sayılmaz. Helalleşmek ayrı, özür dilemek ayrıdır.
# Kusura bakma demek de tam bir özür sayılmaz. Bu buyurgan ifade özrü gerektiren durum hakkında muhataba da sorumluluk yükler. Özür muhatabın kabulüne bağlı hâle gelir. Bu yüzden kusura bakma tabiri, gururunu tam olarak yenememiş ama yenme niyetine sahip insanların başvurduğu yarım yamalak bir özürdür.
# Özür, özrün kabul edilip edilmemesine bakılmaksızın dilenmelidir. Özür dileyen, kendine batırdığı çuvaldızın kanıyla boyanmış, muhataplarının rızasından çok kendi hatasına odaklanmıştır.
# Tam da bu nedenle özrün de bir sınırı vardır. Atalar “Özür dilemekle dil aşınmaz” dese de özürde ısrar ve aşırılık insanı vakarından eder. İnsanın insanlar karşısında haddinden fazla küçülmesi, insanların rızasını çok fazla önemsemesi tasvip edilecek bir davranış değildir. Fazla özür dili aşındırmasa da gönlü aşındırır. Israr, Hak’tan af/rıza dilerken ve tövbe ederken makbuldür.
# “Bahadır kardeşim, dün geceki münakaşamızı tekrar düşündüm ve tartışmanın hararetine kapılarak sana karşı haddimi aşan sözler söylediğimi fark ettim. Hatamı kabul ediyor ve senden özür diliyorum.” İdeal bir özür beyanında özrü gerektiren olaya (dün geceki münakaşa), özre sebep olan insanî zaafa (tartışmanın hararetine kapılmak) ve bundan kaynaklı olarak yapılan hataya (haddi aşan sözler) açıkça işaret edilmeli, kişi hatasını kabul ederek özür dilemelidir.
# Özür dilemek sosyal münasebetlerin devamı için vazgeçilmez bir davranıştır. Özür dilemekten sakınan bir insan arkadaşsız veya dul kalmaya mahkûmdur. Özür dilemekten sakınan insanların fazla olduğu bir topluluk azgın bir yığına dönüşme tehlikesiyle karşı karşıyadır.
# Özür dilemek geciktirilmemelidir çünkü ölüm her an ensemizdedir. Ölüler özür dileyemez. Ölülerden özür dilenmez.
# Bilumum politikacılar usulüne uygun özür dilemekten acizdir. Hep bir bahaneleri vardır. İyi niyetleri suistimal edilmiştir, aldatılmışlardır, art niyetli kimseler tarafından sözleri çarpıtılmıştır, yanlış anlaşılmışlardır, algı operasyonu kurbanı olmuşlardır ve saire… Amasız ve fakatsız özür dilemeleri mümkün değildir. Kimisi özür dilemek yerine daha da üste çıkar. Karşı cenah hakkında bir pot kırmışsa kendi cenahını ateşleyecek sözler edip ortalığı iyice kızıştırır.
# Popçular da doğru düzgün özür dileyemez. Genelde esprileri yanlış anlaşılır.
# Bazı insanlar için özür dilemek şarta bağlı olabilir. Mesela allâme-i cihanımız İlber Ortaylı bir hata yaptığında özür diler belki fakat muhatabının cahil olmaması şartıyla!
# Dünya çapındaki jeologumuz Celal Şengör bilimin tecessüm etmiş hâli olduğundan onun özür dilemesi beklenemez! Her ne kadar fen bilimci olarak bilinse de muhtemelen kendisinin asıl alanı sosyal bilimlerdir. Bu bağlamda bazı tarihî ve ilmî şahsiyetler hakkında söylediği son derece bilimsel görüşleri kısaca şöyledir: Bin yıldır milletimiz içinden Fatih Sultan Mehmet ve Atatürk dışında adam çıkmamıştır. Kanuni Sultan Süleyman ciddiye alınacak bir adam değildir. Hegel salak, Marx kafası çalışmayan bir aptaldır; buna karşın Kenan Evren çok akıllı, Cengiz ve Timur ise dehadır. Ölüler hakkında bu türden bilimsel kanaatler ileri sürmek serbesttir ve bu milleti aydınlatmaya yönelik çok önemli bir bilimsel faaliyettir. Burada bilim adamının söyledikleri doğru anlaşılmalıdır. Mesela sadece iki adam çıkarabilen bir millet olarak bin yıldır şuursuz ve cahil bir şekilde yaşayageldiğimizi söyleyerek bizi aşağıladığı sanılmamalıdır. O, son bin yılımızı iki insana indirgeyerek bizi tarih dışı bırakmamıştır. Bilakis kendimize alternatif bir tarih ışığında bakmamızı sağlayarak farkındalığımızı artırmak istemiştir. Kendisinin bir Sırp ve Helen melezi olduğu ve damarlarında zerre Türk kanı bulunmadığı yönündeki beyanları da dikkate alındığında konuya ne kadar objektif ve bilimsel etik çerçevesinde baktığı fark edilecektir. Ayrıca bir bilim adamı bir milleti/topluluğu açık veya örtülü olarak aşağılama hakkını da haiz olmalıdır. Bunlar ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmesi gereken ve özrü mucip olmayan durumlardır.
# Sıfatlarını kendi zâtının önüne koyan insanlar özür dileme özürlüsüdürler.
# Avukat ve basın mensuplarının özür dilemesi istisnaî bir vakıadır. Bu mesleklerin kutsal olduğu ileri sürülür fakat bu kutun nereden geldiği bilinmemektedir. Bu mesleklerin erbabı olanlar meslekî sıfatlarını şahsiyetleri hâline getirmişlerdir.
# Haklı olma/kalma derdinde olan inatçı kişiler özür dilemekten gocunur: Edebifikir’in genç kalemleri ÂDEM SUVAĞCI ve İBRAHİM ORHUN KAPLAN hep en haklı oldukları için özür dilemek onların kitabında yazmaz! Bu ikisi haklı olmak için yaratılmış arkadaşlarımızdır. Haklısın abi derken bile ironi yaparlar: “Abi haklısın ama ben daha haklıyım, valla bak!” Özürleri de en fazla şöyle bir şey olabilir: “Sulhi abi, özür dilerim ama özrüm haksız olduğum şeklinde anlaşılmasın lütfen.”
# Sözün özü özür dilemek bir erdemdir, herkese nasip olmaz.
Feyyaz Kandemir
9 Yorum