Dosyamızın yeni listesini Feyyaz Kandemir hazırladı: Tesbih.
***
Tesbih Üzerine Yapılan Çalışmalar
Tesbih hakkında yazılı kaynaklar ne yazık ki yeterli seviyede değildir. Bu konuda ilerleme kaydedebilmek için öncelikle tesbih ustalarının bilgi ve eserlerinin kayıt altına alınması gereklidir. Koleksiyonerlerden elde edilecek verilerin önemi de büyüktür. Mehmet Çebi’nin kurucusu olduğu “Hilye-i Şerif ve Tesbih Müzesi” bu bakımdan önemli bir adımdır. Müzede bir kısmı Osmanlı dönemine ait 6.000 civarında tesbih bulunmaktadır.
Bu yazıda tesbih hakkında Türkçe yazılmış kitap, tez, ansiklopedi/sözlük maddeleri, makale ve kayda değer internet ve gazete yazıları künyeleriyle birlikte kronolojik olarak sıralanmıştır. Ayrıca nitelikli video kayıt ve belgesellerin YouTube linkleri de eklenmiştir. Gözden kaçan çalışmalar olması muhtemeldir. Kitap ve tez çalışmaları birkaç cümleyle tanıtılmış, diğer yazılı kaynakların yalnızca künyeleri verilmiştir. Tarama neticesinde sekiz tane kitap, üç tane tez, yedi tane ansiklopedi maddesi, on üç tane makale, yedi tane kayda değer gazete ve internet yazısı, on tane nitelikli video kayıt ve belgesel tespit edilmiştir.
TESBİH PUSULASI
A. Kitaplar
Uğurol BARLAS, Tesbih ve Tesbihçilik, 1976: Kitap, tesbihi el sanatları boyutuyla ele almaktadır. Karabük, Bulak Yetiştirme Yurdu Koruma Derneği.
Mualla Murat NUHOĞLU, Türk-İslam Kültüründe Tesbih ve Tesbih Sanatı, 1995: Tesbih kültürümüz hakkında bilgi veren 31 sayfalık bir risaledir. Ankara, İlköz Matbaacılık.
Deniz GÜRSOY, Parmak Uçlarındaki Huzur, 2006: Kitapta tesbihin çeşitli dinlerdeki kullanımları ele alınır. Bunun yanında tesbih; tarih, edebiyat ve gündelik hayatın bir parçası olarak incelenmiştir. Oğlak Yayınları.
Necip SARICI, Dua Taneleri, 2009: Yazarı koleksiyonerdir. Tesbihin İslamiyet öncesi dönemden bugüne kadar gelen serüvenini anlatır. İlke Kitap.
Türk Tespih Sanatı-Neziroğlu Koleksiyonu, 2010: Dünyanın en değerli tesbih koleksiyonlarından birine sahip Serdar Neziroğlu tarafından yayınlamış koleksiyon albümü. Araştırmacı yazar Necdet Sakaoğlu ile yazar Deniz Gürsoy’un yazıları ve şair Refik Durbaş’ın söyleşilerinin de yer aldığı eser, üç ciltlik bir setten oluşur. Şahsi Yayın.
Mehmet ÇEBİ, Zikir Taneleri-Tesbih, 2010: Kitap, hat koleksiyoncusu ve Hilye-i Şerif ve Tesbih Müzesi kurucusu olan yazarın tesbih koleksiyonundan örnekler içerir. İstanbul Antik Sanat.
İbrahim ÖZDEMİR, Tesbihi Söze Çekmek, 2011: Kitabın yazarı koleksiyonerdir. Tesbih tarihsel, toplumsal ve dini açılardan incelenmiştir; yazar, “İhvani” mahlasıyla yazdığı şiirleri de kitaba eklemiştir. Kırşehir, Şahsi Yayın.
Kemal Hakan TEKİN, Sabırla Selametle Tane Tane… Osmanlı Kültüründe Tesbih ve Hüsnü Dikeçligil Tesbih Koleksiyonu, 2014: Tesbih kitapta maddi ve manevi kültür unsuru olarak ele alınmış, tesbihin tarihi ve yapılışı hakkında bilgiler verilmiş, beş sayfalık tesbih terimleri sözlüğü hazırlanmış ve Hüsnü Dilekçigil’in tesbih koleksiyonu kitabın son kısmında katalog halinde sunulmuştur. Kayseri, Şahsi Yayın.
B. Tezler
Emine Nas, Günümüz Konya’sında Yaşayan Bazı Sanatlar, 2005: Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Dalında Prof. Haşim Karpuz danışmanlığında doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Tez “Ağaç İşleri, Toprak İşleri, Taş İşleri, Tespihçilik, Kitap Sanatları” alt başlığını taşımakta, giriş ve sonuç dâhil beş bölümden oluşmaktadır. Tesbih konusu ikinci bölümde ele alınmıştır. Çalışmada tesbihin tanımı, tarihi ve tesbih yapımında kullanılan malzemeler ile aletler hakkında malumat verilmiş, Konya’da tesbihçiliğin geçmişi ve bugünü değerlendirilmiş, Konyalı tesbih ustaları tanıtılmıştır. Tez sahibi tesbih ustalarıyla yaptığı şahsi görüşmeleri de tezinde kaynak olarak kullanmıştır.
Katia Arslan, Türkiye’de Tespih Kullanımının Toplumsal Temelleri, 2018: İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji Dalında Prof. Alan Duben danışmanlığında yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Tez giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Mülakat yöntemiyle çalışılan tezin birinci bölümünde araştırmanın metodu, sorunları, zorlukları ve sınırlılıkları belirtilmiş, tez sahibinin şahsi gözlemleri aktarılmıştır. İkinci bölümde tesbihin insanlık tarihindeki ve Türkiye’deki durumu kısaca değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde saha araştırılması yapılarak tesbihin toplumdaki kullanım nedenleri üzerinde durulmuş; tesbihin statü ve güç sembolü, rahatlama ve alışkanlık, takas ve hediye gibi saiklerle kullanılması saha araştırmasından elde edilen veriler ışığında analiz edilmiştir.
Mehmet Hanefi Batmaz, Bir Koleksiyon Pratiği Olarak Türkiye’de Tesbih Kültürü, 2019: Erciyes Üniversitesi Sosyoloji Dalında Prof. Koray Değirmenci danışmanlığında yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Çalışma, giriş dışında iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde tesbihin dinlerde ve çeşitli kültürlerdeki kullanımı ve değeri, günümüzde tesbih kültürü, tesbihin bölümleri ve yapılışı hakkında bilgiler verilmişir. İkinci bölümde, koleksiyon pratiğine ilişkin kuramsal yaklaşımlar, arzu nesnesi olarak tesbih, koleksiyonerler ve biriktirme örüntüleri, sanat-zanaat ikiliğinde tesbih ve usta faktörü ele alınmıştır.
C. Ansiklopedi ve Sözlük Maddeleri
BENGÜL, N. R. (1938).“Tesbih”, Eski Eserler Ansiklopedisi, İstanbul, 2. Cilt, s. 88-94.
ARSEVEN C. E. (1950). “Tesbih”, Sanat Ansiklopedisi, Cilt: 4, İstanbul, 1950, s. 1973-1974.
YAZICI,T. (1970). “Sübha”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt:2, İstanbul, 1970, s. 79-81.
PAKALIN, M. Z. (1971). “Tespih”, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: 3, İstanbul, s. 471-473.
TÜMER, G. (1982 ). “Tespih”, Türk Ansiklopedisi, Cilt: 31, Ankara, s. 133-134.
ÖNDER, M. (1998). “Tespih”, Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Ankara, , s.249.
BOZKURT, N.; DEMİRCİ, K. (2011).“Tesbih”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 40, s.529-533. https://islamansiklopedisi.org.tr/tesbih–tespih
D. Makaleler
REYHAN, N. (1942) “Tesbih” 7 Gün Dergisi.cilt:19. No: 472. s. 7-11 İstanbul.
ÜLKÜMEN, P. (1969) “Tesbihin Tarihçesi Yapılış Tekniği ve Saray Koleksiyonlarındaki Tesbihler.” Ankara: Türk Etnoğrafya Dergisi, c.12 s.112-122.
YAZICI, N. (1979) “Din ve San’at Açısından Tesbih.” Diyanet Dergisi, Cilt 18. İstanbul. s.170-185.
GORBON B. (1980) “Türk Tesbihçilik Sanatı.” Türkiyemiz, Sayı: 31. İstanbul: APA Ofset. s.1-6.
KUŞOĞLU, M.Z. (1984) “Türk Sanatında Tesbih.” İlgi Dergisi, İstanbul: APA Ofset. s.32-35.
COŞKUN, M. B. (1988) “Tesbihin Tarihçesi, Osmanlı Tesbihçiliği, Tesbih Yapımı, Ustaları, Çeşitleri, Günümüzdeki Durumu”, TTOK Belleteni, sy. 77.
SARICI, N. (1996) “Zikir Halkaları”, Sanatsal Mozaik, Sayı: 6, s. 40- 44.
HAKGÜDEN, M. (1998)“Tesbih”. P Kültür, Sanat ve Antika, Sayı: 9 İstanbul: MAS Matbaacılık,s. 140-149.
BORAN, A. (2000) “Tespih”, Mihr Dergisi, Sayı: 2, İstanbul, s. 12.
YAZAN, I. “Türk Erkeğinin Yüzyıllardır Vazgeçemediği Aksesuar, Türk Tesbihçiliği”, Antik Dekor, sy. 8
YILMAZ, K. H. (2012) “Divan Şiirinde Tesbihe Dair”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 p.2131-2144, TURKEY.
TEKİN, K.H. (2014) “Türk-İslam Sanatında Tesbih Üzerine Notlar”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 p. 1009-1018, ANKARA-TURKEY
DEĞİRMENCİ, K. (2018) “Türkiye’de Tesbih Koleksiyonu Kültürü: Malzeme Fetişizmi ve Otantisite İnşası”, YEDİ: SANAT, TASARIM VE BİLİM DERGİSİ, SAYI 20: 161-171.
E. Gazete ve İnternet Yazıları
Ahmet Şahin, “Tespih Âdeti Nasıl Başladı?”, Zaman Gazetesi ( Sohbet Köşesi), 5-Aralık-1995, İstanbul,s. 8.
Ahmed Yüksel Özemre, “Türk Tesbihçiliği”, https://www.ozemre.com/makaleler/turk-tesbihciligi
Gıyasettin Aytaş, “TESBİH KAVRAMI ETRAFINDA BAZI TESBİTLER”, https://kendihalinde.wordpress.com/2006/08/16/tesbih-kavrami-etrafinda-bazi-tesbitler/
İbrahim Tenekeci, “Kırk Yıllık Hatır”, https://www.yenisafak.com/yazarlar/ibrahim-tenekeci/kirk-yillik-hatir-2037998
İbrahim Tenekeci, “Tesbih Deyip Geçmeyelim Biraz Duralım”, https://www.yenisafak.com/ramazan/tesbih-deyip-gecmeyelim-biraz-duralim-2466860
İbrahim Tenekeci, “Tesbihte Hata Olmaz”, https://www.gzt.com/nihayet/tesbihte-hata-olmaz-3545986
Zevk Erbabı, http://zevkerbabi.blogspot.com/search/label/Tesbih
Bu blog sayfasında tesbih hakkında çok değerli içerikler mevcut, blog sahibi bir tesbih koleksiyoneri.
F. Video Kayıtlar ve Belgeseller
Türk Tespih Sanatı / Neziroğlu Koleksiyonu: Serdar Neziroğlu’nun koleksiyonunun tanıtıldığı bir video kayıttır. YouTube linki:
Bir Usta Bin Usta | Şanlıurfa – Kehribar Taşı İşlemeciliği: Anadolu Sigorta’nın kaybolan veya kaybolmaya yüz tutan mesleklere olan ilgiyi arttırmak ve bu meslekleri yeniden canlandırmak amacıyla yaptığı programlardan biridir. YouTube linki:
Bir Usta Bin Usta | Erzurum – Oltu Taşı İşlemeciliği: Anadolu Sigorta’nın kaybolan veya kaybolmaya yüz tutan mesleklere olan ilgiyi arttırmak ve bu meslekleri yeniden canlandırmak amacıyla yaptığı programlardan biridir. YouTube linki:
Tesbih Sanatı – Dua Taneleri: Kültür ve Turizm Bakanlığının katkılarıyla çekilen bu belgeselin editör ve yönetmeni tesbih koleksiyoneri Necip Sarıcı’dır. YouTube linki:
Meslek Hikayeleri – Tesbih Ustası: Tesbih ustası Yusuf Çelik Tener ile yapılmış bir söyleşidir. YouTube linki:
Koleksiyoner 3. Bölüm: TRT 2’de yapılan bu program çeşitli koleksiyonerleri konuk etmektedir. Mehmet Çebi’nin kurucusu olduğu Hilye-i Şerif ve Tesbih Müzesinde ve koleksiyonunda bulunan nadide eserler hakkında bir programdır. YouTube linki:
Pelin Çift ile Gündem Ötesi 183. Bölüm – Tespihler: TRT 1’de yapılan bir programdır. Tesbih Eksperi Fatih Çan ve İstanbul Tesbih Sanatı Derneği Başkanı Mustafa Değirmenci’nin konuk edildiği programda birbirinden değerli tesbihler gösterilmekte ve tesbih hakkında önemli bilgiler verilmektedir. YouTube linki:
Ülke’nin Alın Teri: Ülke TV’de yayımlanan bir programdır. Hüseyin Çelik, Lokman Karadağ, Ruhan Çoban gibi günümüzün önemli tesbih ustalarıyla ayrı ayrı programlar yapılmıştır.
Lokman Karadağ ile 26 Temmuz 2018 tarihinde yapılan programın YouTube linki:
Hüseyin Çelik ile 6 Eylül 2018 tarihinde yapılan programın YouTube linki:
Ruhan Çoban ile 16 Şubat 2020 tarihinde yapılan programın YouTube linki:
Feyyaz Kandemir
1 Yorum