Sosyoloji, modern toplumların bilimi olarak gözükse de kökleri çok eskilere dayanan ve kendini tarihsel bir zemine oturtan, tarihle yakın teması neticesinde de toplumların tarihsel kesitlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Sosyolojinin modern insanda tekabül ettiği tanımın sadece “toplum bilimi” olduğu gerçeği bugün sosyologlar için yetersiz olsa da genel geçer tanım bu şekildedir. Geniş manada ise sosyoloji “toplumların tarihsel süreç içerisinde değişim, dönüşüm ve gelişim aşamalarını bilimsel metotlarla inceleyen” bir bilim dalıdır.
İçeriği ve kapsamı hâlâ modern insanlar tarafından pek anlaşılmayan sosyolojinin, geleceğin bilimi olacağını şimdiden söyleyebiliriz. Bunda sosyologların, sosyal bilimcilerin irdeleyip topluma mal ettiği kavram ve yasaların yeri büyüktür. Bu bakımdan denilebilir ki sosyoloji, kavramlar üzerinden şekillenen ve kavramları şekillendiren bir bilimdir. Toplumsal cinsiyet, mobilite, tampon bölge, mahalle baskısı, aile, klan, grup, babaerkillik, anaerkillik, toplumsal olgu, dayanışma, toplumsal uzlaşı, kültür, örf, göç, şehir, mekân, vesaire gibi kavramların sosyolojideki anlamlarını makro boyutta irdelemenin mümkünlüğü sosyolojiyi her daim başvuru kaynağı yapmıştır.
Sosyolojinin geniş bir alana yayılması onun diğer bilimlerle de ilişkisini geliştirmiş, hatta ayrılmaz bir birliktelik sağlamıştır. Örneğin tarih bilimi olmadan sosyoloji anlaşılamayacağı gibi sosyolojinin geniş bakış açısı ve çözümlemeleri olmadan da tarih tam olarak anlaşılamaz. Bu durum da sosyoloji literatürünün geniş bir yelpazeye yayılmasını sağlamıştır.
Geçmiş toplum bilimcilerin makro boyutta irdeleyip ele aldığı ve sosyolojinin konusu yaptığı topluma, bugünün modern toplumcuları daha çok minimal anlamda katkı sağlamaktadır. Bu bakımdan büyük teorilerin yerini artık tematik teori ve yönelimler almıştır. Bunda hem dünyanın konjönktürel durumu hem de toplumun yönelimi başat bir nedendir.
Sosyoloji, ele aldığı devasa dünya içerisinde artık daha çok tematik çalışmalarla kendi tarlasını kurmuş ve ürünlerini de ortaya çıkartmıştır. Bugün kültür derken artık bir kültür sosyolojisinden, tarih derken tarihsel sosyolojiden, edebiyat derken edebiyat sosyolojisinden bahsetmek mümkündür. Bu mümkünlük sosyolojiyi daha minimalize ederek toplumun tüm katmanları, ilgileri, yönelişleri farklı biçim ve usullerde irdelenmesini sağlamaktadır. Örneğin bugün bir köy kahvesi ve oradaki ilişki biçimleri sosyolojinin konusu olabilmektedir.
Sosyoloji Sözlükleri:
Gordon Marshall, Sosyoloji Sözlüğü: Marshall’ın bu sözlüğü benim de ilk zamanlar yoğun olarak başvurduğum bir sözlüktü. Bir grup uzman sosyolog tarafından derlenen kitap, farklı zamanlarda güncellenerek okurların ilgisine sunulmuştur. Sözlük, sosyolojinin diğer bilimlerle ilişkisini bariz bir biçimde ortaya koymaktadır.
Sosyolojik Düşünce Sözlüğü, Massimo Borlandi, Raymond Boudon, Muhammed Cherkaoui, Bernard Valade: Derleme bir çalışma olan bu eser, Türkçe’deki sosyolojiye dair en iyi sözlüklerden birisidir. Dünya üzerindeki farklı coğrafyadaki 220’den fazla sosyal bilimcinin katkısıyla hazırlanan eser sosyolojiye dair genel bir çerçeve de çizmektedir. Eserin özellikle sosyolojiye ilgi duyan, bu alanda çalışmalar yürütenlerin en azından bir kısmını, belli zamanlarda okuması gerektiğini özellikle belirtiyorum. Dilimize çevrilmiş bu eserin farklı biçimlerde muadilleri olsa bile bu eserin sunduğu geniş perspektif ve farklılık sosyolojinin rengini belirtmeye yardım etmektedir.
Toplumbilim Sözlüğü, Orhan Hançerlioğlu: Orhan Hançerlioğlu’nun bu çalışması, ülkemizde sosyoloji alanında en çok başvurulan kaynaklardan birisidir. Felsefe, Türk Dili, İslam İnançları, Ruhbilim, Ekonomi, Ticaret Sözlükleri yanında ayrıca Toplumbilim Sözlüğü’nü yazması Türk sosyolojisine katkı sağlamıştır.
Temel Toplumbilim Terimleri Sözlüğü, Özer Ozankaya: Eserin bir sosyolog tarafından hazırlanması, alanındaki problemleri ve eksiklikleri görerek eserini hazırlaması Türk sosyolojisi açısından önemlidir. Hâlihazırda baskısı bulunmayan eser, meraklılarına kütüphanelerden selam vermektedir.
Modern Toplumsal Düşünce Sözlüğü, Edit. Kerem Ünivar, Tanıl Bora, William Outhwaite: Bir sözlük sınırını aşan makale formatında maddelerin ayrıntılı biçimde incelendiği bu eser toplumsal düşünceyi normatif ve spekülatif boyutlarıyla irdeleyerek ortaya koymaktadır. Bu çalışma dünya tarihinin en çalkantılı dönemi olarak tarihte yer edinen 19. ve 20. yüzyılın ardından ortaya çıkan modern düşünce biçimlerinin bir nevi çetelesidir. Tarih, hukuk, ekonomi, antropoloji, linguistik, psikoloji alanlarındaki tartışmaları değerlendiren eser bir tür “düşünce antolojisi” olarak da okunabilmektedir.
Ansiklopedik Sosyoloji Sözlüğü, Prof. Dr. Mustafa Erkal, Yrd. Doç. Dr. Burhan Baloğlu, Dr. Filiz Baloğlu: Alandaki eksikliği gidermeye yönelik olarak sosyal bilimciler tarafından hazırlanan bu eser, sosyolojiye dair genel kanı ve değerlendirmeleri çok fazla ayrıntıya girmeden aktarmaktadır.
Anahtar Sözcükler, Raymond Williams: Daha çok tematik bir çalışma olarak gözüken bu eser kültürel dönüşüm süreci içerisinde kelimelerin de kimyasının bozulması üzerine Raymond Williams’ın seçili kelimeler üzerine yaptığı çalışmaların bir sonucu oluşmuş. Kitap, kelimelerin kökeninden anlamlarına doğru giden yolculuğun serüvenini aktarmaya çalışıyor. Eser sözlük olarak görülmese de 18. ve 19. yüzyılın insanlara sunmuş olduğu kavramları ayrıntılı ve farklı bakış açısıyla işlemesi bakımından önemli.
Bilal Can
