Edebifikir Kitap Pusulası: Hatırat

Dosyamızın yeni listesini Abdurrahman Mıhçıoğlu hazırladı: Hatırat.

***

Giriş

Abdurrahman Câmî hazretleri, Nefahâtü’l-üns’ünde sûfîlerin hayat hikâyelerini dinlemenin temin ettiği asgarî faydanın, kişinin kendi hâlinin farkına varıp, bu hâl ve fiillerinin o mübarek zatların hâli gibi olmadığını idrak etmesi olduğunu zikreder. İnsan, bu suretle kendi kusurlarını itiraf ederek riyâdan ve kendini beğenme durumundan kurtulur.

İslâm tarihinde, tabakât ve terâcim başlığıyla telif edilen ve sahabe-i kirâmdan başlayarak selef-i sâlihînin hayatlarına yer veren eserler, özellikle hadis ilminin teşekkülünde ve hadislerin sıhhatli bir surette gelecek nesillere aktarılmasında mühim bir vazife görmüştür. Takip eden devirlerde de sair ilim erbabının hayatları da kayda geçirilerek azim bir külliyat vücuda getirilmiştir.

Selef-i sâlihîn, ekseriyetle kendi hayat hikâyesini dermeyân etmekten geri durmuş, İmam Gazâlî gibi zatlar ise, haleflerine ibret olması kastıyla kendi sergüzeştlerini kaleme almışlardır. Bu sebeple son bir-bir buçuk asra gelene dek, ulemânın kendi kaleminden hayat hikayelerini bulmak pek mümkün değildir. Osmanlı bakiyyesi ulemadan sayılabilecek ve İsmail Kara Hoca’mın kaleminden terceme-i hâli neşredilen, İbn Fârız Dîvânı gibi dişli bir metne rahatlıkla nüfuz ile üzerinde kalem oynatabilecek kudrette mütebahhir bir zat olan Yusuf Karali Hoca’nın, resmî evraka dercedilmek üzere kendisinden talep edilen terceme-i hâlinde telifâtına dair serdettiği şu mahviyetkâr ifadeler, selef ulemâsının tavrına güzel bir numûne-i imtisâldir: “Telifâtınız var mı diye fakirden istifsâr buyuruyorsunuz. Bu ise sırf hüsn-i teveccüh-i fâzılânelerinizdir. Ve illâ selefin müellefâtını anlamaktan aciz olan bizim gibi mübtedîden telif ne kadar uzaktır. Bununla beraber ‘men ellefe fe-kad istahlefe [Eser telif eden geriye halef bırakmış olur] hakikati de göz önündedir.” (İsmail Kara, Rize Müftülerinden Yusuf Karali Hoca, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009, s. 22)

Osmanlı’nın son devresine ve Cumhuriyet dönemine gelindiğinde ise, eskiye nispetle daha geniş bir literatür karşımıza çıkmakta. Evvelemirde, Osmanlı bakiyyesi ulemanın birer ikişer yitip gidişi ve yerlerinin hakkıyla doldurulamayışı sebebiyle, talebelerinin bu zevatın tecrübelerini yazıya aktarma gayreti ve ortaya çıkan hatıratlar, kaht-ı ricâl ile malul olduğumuz günümüzde birer can simidi vazifesi de görmekte.

Cumhuriyet devri ulema ve meşâyıhına dair hatırat, biyografi ve monografi literatürü, İsmail Kara Hoca’mın, muhterem pederleri Kutuz Hoca’nın hayatına dair evvela küçük bir risale (32 sayfa) olarak derlediği ve bilahare genişleterek (190 sayfa) neşrettiği ve en son neşri ziyadelerle zengin bir muhteva kazanarak 350 sayfa hacme ulaşan eserinin sonuna büyük ölçüde dercedildiği için (bahse konu literatürün sayfa resimleri yazının sonuna eklenmiştir), Mahir İz, Ahmed Davudoğlu, Ali Ulvi Kurucu ve Ahmet Muhtar Büyükçınar hocaların hatıratları gibi artık şöhret bulmuş eserleri okuyucunun zaten bildiğini düşünerek, ibtidâ kabilinden okunmasını tavsiye ettiğimiz aşağıdaki listeye ekleme ihtiyacı hissetmedik. Hatırat vadisinde, İsmail Hoca’mın Sözü Dilde Hayali Gözde’si ile sair eserlerinde yer yer nakledegeldiği hatıra(t)ların okuyucunun dikkatinden kaçmadığını/kaçmayacağını da ümit ediyoruz.

Aşağıdaki listede, Osmanlı son devir ile Cumhuriyet devri ulema ve meşâyıhın hatıraları, ayrıca son devir Osmanlı meşâyıhının terceme-i hâllerini Sefîne-i Evliyâ gibi muhalled bir eserde derleyen Hüseyin Vassaf’ın büyük kıymeti haiz Hicâz Hatırası nev’inden seyahatnâmeler, müverrih ve edîb şahsiyetleri ile temayüz eden yerli-yabancı zevatın yanısıra müsteşriklerin de istifadeye medar hatıratları yer almaktadır.

Bu meselede neşredilen tüm eserleri kuşatmak mümkün olmadığı gibi, bu liste de, yazarının gördüğü, okuduğu, gözden geçirdiği ve kütüphanesine kattığı eserlerin içerisinden, fikrî istikametini arayan genç okuyucuya, çıkmaz sokaklarda oyalanmadan yola revân olabilmesi için hülâsâ ettiği müntehebâttan ibarettir. İstifadeye medar olması temennisiyle…

Hatırat Kitap Pusulası

1. Aşçı Dede’nin Hatıraları (IV cilt)
2. Hüseyin Vassaf: Hicâz Hatırası (Kurtuba Yayınları’ndan değil Kubbealtı Yayınları’ndan çıkan neşir tercih edilmeli)
3. Hüseyin Kâzım Kadri: Meşrutiyetten Cumhuriyete Hatıralarım
4. Paşa Dairesi (Hacıveyiszâde ve Fahreddin Kulu Hocaefendiler), 2. Çanakkale Cephesi’nde Bir Müderris Abdullah Fevzi Efendi, Ali Osman Koçkuzu
5. Mustafa Âsım Köksal: İlim Semasında Bir Yıldız
6. Muhammed Emin Er: Hatıralarım
7. Sadreddin Öztoprak: Şark Medreselerinde Bir Ömür
8. Mehmed Kırkıncı: Hayatım Hatıralarım
9. İhsan Süreyya Sırma: Pervari’den Paris’e
10. Sâdık el-Müeyyed: 1. Afrika Sahrâ-yı Kebîri’nde Seyahat, 2. Habeş Seyahatnâmesi
11. Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi: Fransa Sefaretnamesi (Dergâh Yayınları’nın görsellerle zenginleştirdiği son neşir tercih edilmeli)
12. Hüseyin Raci: Zağra Müftüsünün Hatıraları
13. Emir Şekib Arslan: İttihatçı Bir Arap Aydının Anıları (Klasik Yayınları’nın neşrettiği Arap Gözüyle Osmanlı Serisi’nin diğer kitapları da dikkatlerden uzak tutulmamalı)
14. Habibzâde Ahmed Kemal: Çin-Türkistan Hatıraları
15. Zeki Velidi Togan: Hatıralar
16. Mitat Enç: 1. Uzun Çarşının Uluları, 2. Selâmlık Sohbetleri
17. Sabahattin Zaim: Bir Ömrün Hikayesi
18. Ziya Nur Aksun: Bir Millet Mistiği
19. Halil İnalcık Kitabı: Tarihçilerin Kutbu
20. Asım Öz: Saatçi Musa
21. M. Serhan Tayşi Kitabı: Ali Emîrî’nin İzinde
22. M. Uğur Derman: Ömrümün Bereketi
23. Teoman Duralı: Öyle Geçer ki Zaman
24. Annemarie Schimmel: Doğudan Batıya
25. Toynbee: Hatıralar (II cilt)