Edebiyat Dergisi

Türk edebiyatındaki 19. yüzyılda baş gösteren yenileşme hareketlerinde gazete ve dergilerin rolü göz ardı edilemez bir gerçektir. Bu sebeple olsa gerek edebiyat tarihçileri, yenileşme dönemi için Türk edebiyatının başlangıcı olarak gazete ve dergilerin çıkışını gösterirler. Türk edebiyatında başlatılan her edebî akımın, savundukları düşünceleri ve eserleri aktarmak amacıyla çıkardıkları dergiler vardır. Yedi Meşale, Hisar, Varlık, Mavi, Mavera, Büyük Doğu, Servet-i Fünûn, Diriliş gibi. Bir de Nuri Pakdil’in çıkardığı Edebiyat dergisi var ki dergi, izinden yürüdüğü Sırât-ı Müstakim/Sebilürreşad, Büyük Doğu ve Diriliş dergilerinin devamı niteliğindedir.

Edebiyat dergisi, 1968 senesinin sonuna doğru “aylık dergi” olarak çıkarılması planlanan bir dergiydi. Lâkin bu tarihe yetiştirilez. Dergi, ocak ayında basıma hazır hâle gelir ancak bu sefer de Hz. Muhammed’in (s.a.v) gayri müslimlere benzememe hususundaki hassasiyeti gereği Hıristiyanların yılbaşına denk gelen bir ayda dergiyi çıkartmayı uygun görmezler. Böylece derginin ilk sayısını Şubat 1969’da yayımlanır.

Sezai Karakoç, bir Ankara ziyaretinde Nuri Pakdil, Rasim Özdenören, Erdem Bayazıt ve Akif İnan ile görüşüp, Diriliş’i tatil ettiğini, belki bir daha çıkaramayacağını haber verir. Kendilerini ifade edebildikleri bir mecranın yitmesi anlamına gelen bu haber, söz konusu isimleri yeni bir dergi düşüncesine iter ve böylece dergi çıkarma işi netleşir. Derginin ismi ilk önce Nuri Pakdil tarafından “Gökçeyazın” olarak konulmak istense de Rasim Özdenören, gökçeyazının alışılmamış bir isim olduğunu, onun karşılığı olarak Edebiyat isminin verilmesinin daha uygun olacağını söylemesi üzerine derginin ismi belirlenmiştir.

Dergi, Şubat 1969 – Aralık 1984 yılları arasında yayımlanmıştır. Birleşik sayılarla dâhil 141 sayı çıkarılmıştır. Yoksa derginin son sayısındaki rakama baktığımızda 38+119’dur ki toplam 157 eder. Bazı aylar yayınlanmasa da yaklaşık 16 yıl süreyle çıkan dergi, 5 dönem görür. Derginin birinci dönemi, Şubat 1969 tarihli ilk sayıyla başlar ve Ağustos-Aralık 1969 tarihli 7-12 numaralı birleşik sayıyla sona erer. Bu dönemde bağımsız olarak 6 sayı çıkarılmıştır.

Derginin ikinci dönemi ise yaşanan dört aylık aradan sonra başlar. Bu dönemin ilk sayısı, Mayıs 1970 tarihli 12+1 numaralı sayıdır. Kasım 1970 tarihli 12+7 numaralı birleşik sayıyla da dönemin son sayısı çıkar. İkinci dönemde bağımsız olarak 2 sayı yayımlanmıştır.

Dergi, üçüncü dönemine bir yıl aradan sonra çıkan Kasım 1971 tarihli 19+1 numaralı sayıyla girer. Eylül 1972 tarihli 19+7, 8, 9 numaralı birleşik sayı ise dönemin son sayısı olur. Bu dönemde bağımsız olarak 7 sayı yayımlanmıştır.

Beş aylık bir aranın ardından Nisan 1973’te dergi dördüncü dönemine girer. Bu dönemde sayı numaraları 1’den başlatılır. Son sayı Ekim 1974’te yayımlanan 10. sayıdır. Bu dönemde dergi, yayımlandığı 19 ay süresince sadece 10 sayı çıkarabilmiştir.

Dergi beşinci ve son dönemine Şubat 1975 tarihinde girmiş olup, sayı numaraları yine 1’den başlatılmıştır. Şubat 1977 tarihli 25. sayıdan itibaren numaralandırma şeklinde tekrar bir değişikliğe gidilmiş ve daha önce yayımlanan sayıların toplamına eklenerek 38+25 şeklinde numaralandırma yapılmaya başlanmıştır. Sonraki numaralandırmalar, 38+… şeklinde olmuştur. Derginin en uzun süren bu döneminde bağımsız olarak 116 sayı yayımlanmıştır. Birleşik sayıları tek sayı olarak ele aldığımızda derginin toplam 141 sayı çıktığı görülüyor.

Edebiyat’ın ilk sayısında Nuri Pakdil’in “Kalemin Yükü” ve Rasim Özdenören’in “Yeni Dönemle” başlıklı denemeleri; Erdem Bayazıt’ın “Susmak” ve Cahit Zarifoğlu’nun “Akşam Sofrasında Yedi Kişilik Bir Aile Oyunu” şiirleri; İsmail Kıllıoğlu’nun “Düşüş”, Rasim Özdenören’in “Ölünün Odaları” adlı öyküleri ve Bahri Zengin’in “Bir Kitap Çevresinde” başlıklı yazısı yer almıştır. Edebiyat dergisinin çıkış amaçlarına birçok yazısında değinen Pakdil, “Arayışın Tescili” başlıklı yazısında bu yöndeki görüşlerini şu şekilde açıklar: “Edebiyat dergisiyle, yurdumuzda, yerli, yeni bir edebiyatın gelişmesine, boy atmasına çalışıyoruz. Çıkışımızın amacı budur. Yurttaşlarımızı silkerek, sarsarak, uyandırarak, onlarla birlikte, düşünce düşmanlarına karşı koyacağız. Yerli edebiyatın, İslâm edebiyatının bir kurtuluş savaşı olacaktır bu. Bu kavga sürdürülürken, tüm dünya edebiyatıyla da ilgileneceğiz elbette. Onlardan örnekler vereceğiz. Ama bir kritikçi tutumla. Batı’nın çürümüşlüğünü, kokuşmuşluğunu açıklayarak, göstererek. Böylece 1923’ten sonraki devrimlerin kökenindeki Batıcılığın tutarsızlığını da bir kez daha tespitlemiş olacağız.”

Edebiyat, Mayıs ve Haziran 1984 tarihlerinde yayımlanamamıştır. Bu durum karşısında umudunu yitirmeyen Nuri Pakdil, daha önceleri yaşanan sıkıntılar gibi bunun da atlatılacağına olan inancını, yayımladığı açıklama yazısında dile getirir. Fakat benzeri bir durum Kasım ve Aralık sayıları için de gerçekleşir. Derginin söz konusu bu son sayısında yine bir açıklama yayınlar: “Edebiyatın Kasım 1984 ve Aralık 1984 sayıları da gününde yayımlanamadı. Beşinci dönemin 111 ayı boyunca hiç olmayan “ara” aksama, bu 1984 yılında tam dört kez oldu. Şimdi bu sayıyı: Edebiyat’ın Mayıs 1984, Haziran 1984, Kasım 1984 ve Aralık 1984 sayılarının tümü için (yani; 112, 113, 118, 119. sayılarının tümü için) çıkarıyorum…”

İçerik olarak en çok şiire yer veren dergi belli ilkelerini sonuna kadar korumuştur. Örneğin banka ve alkol ilanları almaz, klişe koymaz. Bu hususta tavrının netliğini derginin son sayısına kadar sürdürmüştür. Bu konu, derginin logosunda da açıkça belirtilmektedir.

Edebiyat dergisi, yeni nesil edebiyatçıların yetişmesi ve derginin söyleminin geliştirilmesini noktasında bir okul görevi üstlenmiş, yazar ve şairlerin eserlerine yer vermiş, aynı zamanda edebî zevklerinin gelişmesini de sağlamıştır. Dergide yetişen yazarlar arasında, son dönem edebiyatında adından söz ettiren pek çok şair ve yazar bulunur. Turan Koç, Arif Ay, Hüseyin Su, İbrahim Demirci, Ali Göçer, Cahit Yeşilyurt, Ali Ulvi Temel, Ali Karaçalı, İlhami Çiçek, Ömer Erinç, Süleyman Sahra, Mevlüt Ceylan bu isimler arasında yer alır.

Dergi, sade tasarımıyla dikkat çekmektedir. Birinci döneminde gazete boyutunda olan dergi, ikinci döneminden itibaren nispeten daha küçük bir boyuta düşürülmüştür. Kapağı olmadan yayımlanan derginin her sayısında büyük harflerde yazılmış “EDEBİYAT” başlığı bulunmaktadır. Derginin birinci döneminde başlığın hemen altında “aylık dergi” ibaresi, sahibi ve sorumlu yönetmeni, yönetim yeri, haberleşme ve havale adresleri, basım yeri, fiyat, sayı numarası ve tarihi gibi künye bilgilerine iki satır halinde yer verilmiştir. Derginin ikinci döneminden itibaren ise “aylık dergi” ibaresi, sayı numarası, fiyatı ve tarihin dışındaki diğer künye bilgileri başlığın altından alınarak son sayfanın alt kısmına yerleştirilmiştir.

Dergi birinci dönemde 4 sayfa olarak yayımlanırken ikinci dönemle birlikte sayfa sayısı 8’e çıkarılmıştır. Genellikle de sayfa sayısı 4 ile 8 olmuştur. Derginin 2 sayısı 16 sayfa olarak yayımlanırken, 12 sayısı ise 12 sayfa olarak çıkmıştır. Derginin birinci, ikinci ve üçüncü dönemlerinde sahibi ve sorumlu yönetmeni olarak Ahmet Bayazıt görev yapmıştır. Dördüncü dönemle birlikte bu göreve Nuri Pakdil geçmiştir. Beşinci dönemin 14. sayısıyla birlikte yöneten Nuri Pakdil, sahibi ve sorumlu müdürü Osman Nalbant olmuştur. 38+27 numaralı sayıdan sonra ise Osman Nalbant’ın yerine Arif Ay geçmiş ve derginin son sayısına kadar bu görevi sürdürmüştür.

Dergide imzaları bulunan şair ve yazar kadrosunda öne çıkan isimler şu şekilde: Nuri Pakdil, Adil Erdem Bayazıt, Cahit Zarifoğlu, Rasim Özdenören, Akif İnan, Arif Ay, Alâeddin Özdenören, İsmail Kıllıoğlu, Osman Sarı, Turan Koç, Hüseyin Su, İlhami Çiçek, Ali Karaçalı, Ali Ulvi Temel, Ali Göçer, Necip Evlice, Kâmil Aydoğan, Fuat Altınsoy, Durali Yılmaz, İbrahim Gafarlı, Yaşar Kaplan, Hayri Maraşlıoğlu, Şükrü Karatepe, Ali Mut, Mehmet Ragıp Karcı, Abdurrahman Cem, Eyüp Önder, İrfan Çevik, İshak Yetiş, Haşim Hıraş, Mahmut Muaz, Bilâl Cerîr, Selim Yavuz, Osman Enes, Halil Yakup, Emin Ziyaioğlu’dur.

Edebiyat’ta çeviri şiirlere de sıklıkla rastlanmıştır. Batı edebiyatından şiirleri çevrilen şairler şunlardır: Jacques Prevert, John Haines, Mace Williams, Calvin C. Hernton, Stephen Crane, T. S. Eliot, Wystan Hugh Auden, Ralph Nelson, Jane Underwood, Ezra Pound, William Butler Yeats, Giuseppe Ungaretti, Eugene Guillevic, Jon Silkin, Leonard Cohen, James Joyce. Sadece Batı edebiyatından değil Ortadoğu, Arap, Afrika, Hint, Balkan ve Rus edebiyatlarından çeviriler yayımlamasıyla diğer dergilerden ayrılmıştır.

Adem Suvağcı

DİĞER YAZILAR

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir