İster uzun bir yazı olsun ister sosyal medyada kısa bir paylaşım, metin yazarken dil bilgisi hataları yapabiliyoruz. Bu hata daha çok eklerin kullanımında ve bazı kelimelerin yazımında ortaya çıkıyor. Mesela her zaman ayrı yazılan “şey” kelimesini toplum olarak bir türlü ayıramadık… “Ki” eki ise hatalı yazımların başında geliyor…
“Ki” eki, kendimizi ifade etme hususunda çok önemli bir bağlaç ve bir ek. Öyle ki; konuşmalarımıza dikkat edecek olursak sürekli bu eki kullandığımızı fark ederiz. Bu denli dilimizde yer edinen “ki” ekinin kaderi ne yazık ki ayrılması gerekirken bitişmek ve bitişmesi gerekirken de ayrılmak oluyor.
Nasıl kullanılır ki?
“Ki” ekinin üç farklı kullanım şekli mevcut. Bağlaç olan “ki”, sıfat yapan “ki” ve ilgi zamiri olan “ki”. Hemen burada ayrımı yapalım; bağlaç olan “ki” eki ayrı yazılırken, sıfat yapan ve ilgi zamiri olan “ki”eki ise bitişik yazılır. Temel noktada bağlaçlar zaten kelimeden ayrı yazılarak kullanılır. Sıfat yapan “ki” eki de kelimeyi önündeki ismin sıfatı durumuna getirir, ilgi zamiri olduğu zaman ise kelimeyi isimleştirir. Bu sebeplerle bitişik yazılır.
Ayrı mı, bitişik mi?
“Ki” ekinin ayrı veya bitişik yazılacağını anlamak için bir yöntem uygulayabiliriz. “Ki” ile biten kelimelere “-ler”, “-lar” eki eklenerek çoğullaştırırız. Eklediğimizde anlam bozulmuyorsa bitişik, eğer anlam bozuluyorsa ayrı yazılır.
Bitişik yazım örnekleri:
Defterindekini de eklemelisin.
Defterindekileri de eklemelisin. (anlam bozulmuyor)
Bizimki burada.
Bizimkiler burada. (anlam bozulmuyor)
Ayrı yazım örnekleri:
Geldiğimde baktım ki gitmiş.
Geldiğimde baktımkiler. (anlam bozuluyor)
Sulhi abi diyor ki:
Sulhi abi diyorkiler(anlam aşırı bozuluyor)
İstisna: Birkaç örnekte “-ki” bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: Belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki…
Yukarıda yaygın kullanım şekli ve yöntemini anlattım ama bence daha basit bir ayrım yöntemi daha var:
“Ki” ekini cümleden çıkardığımızda anlam bozulmuyorsa ayrı yazılır ve bağlaçtır. Eğer anlam bozuluyor veya anlam aşırı daralıyorsa bitişik yazılır. Bu yöntemi kullanarak “ki” ekinin yazılışını zihninizde oturtabilirsiniz.
Ki şiirler…
Ki ben Mona Rosa bulurum seni
İncir kuşlarının bakışlarında
Hayatla doldurur bu boş yelkeni
O masum bakışlar su kenarında
(Sezai Karakoç / Monna Rosa)
Ve içimdeki bu dayanılmaz sıkıntı
Bu emsalsiz hüzün
Seni beklediğim içindir
(Ü. Yaşar Oğuzcan / Bekleyenler İçin)
Değil mi ki çiğnenmiş inancın en seçkini
Değil mi ki yoksullar mutluluktan habersiz
Değil mi ki ayaklar altında insan onuru
O kız oğlan kız erdem dağlara kaldırılmış
Ezilmiş, hor görülmüş el emeği, göz nuru
(William Shakespeare (Çeviri: Can Yücel) / Vazgeçtim Bu Dünyadan Tek Ölüm Paklar Beni)
Ben bir şarkı, ben bir tüyüm;
Ben Meryemin yanağındaki tüyüm.
Beni bir azizin nefesi uçurur,
Kalbimde Allahın elleri durur.
(Sezai Karakoç / Pişmanlık ve Çileler)
Düşün ki coğrafyanın en güzel yerindeyiz
En güzel günlerinde gençliğimizin
Ölümden ötesini aklım almıyor
Beterin beteri var diyenlere inanmıyorum
İstesek cenneti kurtarabiliriz
(H. Hüseyin Korkmazgül / Ağustos Şiiri)
Günahlarım ki dünyayla yaşıt,
Kurbanken katile dönüyorum.
Aşkı ve ölümü tanımaktı duam,
Rabbim şifa vermeyen dilimden…
(Sulhi Ceylan / Ah’lar Mezarlığı)
Ömer Faruk Söylemez
